Opšti podaci o Novoj Varoši
Opština se nalazi na jugozapadu Srbije i pripada Zlatiborskom okrugu. Na njenoj teritoriji prostire se planina Zlatar, duga 22 i široka 12 km, sa najvišim vrhom od 1.627 metara. Opština Nova Varoš zauzima prostor od 584 kilometra kvadratna, od čega poljoprivredna površina čini 57,1%, a šume 33,8% ukupne teritorije. U ovoj multinacionalnoj sredini, prema podacima popisa stanovništva iz 2011. godine, živi 16.638 stanovnika, sa većinskim srpskim stanovništvom – 89,5%, slede Bošnjaci sa 4,7% i Muslimani sa udelom od 3,2%.
Opštinu čini 33 naselja: Akmačići, Amzići, Bistrica, Božetići, Brdo, Bukovik, Burađa, Vilovi, Vraneša, Gornja Bela Reka, Gornje Trudovo, Debelja, Donja Bela Reka, Draglica, Draževići, Drmanovići, Jasenovo, Komarani, Kućani, Ljepojevići, Miševići, Nova Varoš, Negbina, Ojkovica, Radijevići, Radoinja, Rutoši, Seništa, Tikva, Tisovica, Trudovo, Čelice i Štitkovo.
Opšti podaci o poljoprivredi
Nosilac razvoja Opštine je sektor energetike jer se na ovoj teritoriji nalaze “Limske hidroelektrane” koje proizvode godišnje oko 800 miliona kilovat sati električne energije. Drvno-prerađivačka industrija najviše je zastupljena na Zlataru i Murtenici, a kada je o poljoprivredi reč, u najvećoj meri zastupljeno je stočarstvo, pre svega govedarstvo i ovčarstvo. Ratarstvo u Opštini nije primarno, uglavnom je za sopstvene potrebe, a gaje se ovas, ječam, kukuruz, pšenica i raž, ali i spelta i heljda. Od voća najzastupljenije su šljive, jabuke, kruške i maline, dok od povrtarskih kultura dominira krompir.
Specifičnost podneblja je “Zlatarski sir” koji se spravlja na tradicionalan način i specifičnog je ukusa zbog ishrane krava na Zlataru, gde se one hrane livadskom lekovitim biljem. Proizvodnja ovog sira odvija se između reka Valjušnice, Uvca, Mileševke i Kladnice. Proizvodi se punomasni sir sa najmanje 50% mlečne masti, mlečno bele do belo-žute boje i svojstvenog je mirisa. Selo Božetić prednjači u proizvodnji ovog sira i njegova domaćinstva proizvode oko 1.000 tona godišnje. Od ukupnog broja krava, ovde se nalazi 2.500 grla, a 30% proizvodnje mleka daje se u otkup.
Istorija Nove Varoši
Na ovoj teritoriji otkrivena su neolitska naselja koja potiču iz mlađeg kamenog doba, a nalaze se na lokaciji Pljosna stena i Bjelina. Kao ilirske naseobine poznate su Radoinja, Radijevići i Rutoši, a iz II veka pre nove ere, kada su ovde boravili Rimljani, postoje brojne nekropole u Rutošima, kao i nalazište u Radoinji, Bukoviku i Akmačićima. Župe Barča i Radohna postojale su u vreme Nemanjića i bile su u sastavu Dabarske episkopije.
Osvajanjem prostora od strane Turaka uništena su utvrđenja, a ceo kraj je pod njihovu upravu dospeo 1455. godine. Osnovana su nova naselja, tzv. palanke, te je tako nastala i Skenderpašina palanka, odnosno Jeni kasaba, a današnja Nova Varoš. Pod ovim imenom naselje se pominje u defteru o poreskim obveznicima u nahiji Barča iz 1528. godine.
U XVIII veku u naselju je bila izuzetno dobro razvijena trgovina sa Dubrovačkom republikom, a 1833. Nova Varoš je proglašena sedištem privremene srpske kapetanije. U ovom periodu stanovništvo je masovno bežalo u Srbiju jer je dolazilo do čestih buna i ustanaka, te je naselje ostalo kao stanica migracionih struja. Do oslobođenja od Turaka doći će nakon Prvog balkanskog rata, odnosno 1. novembra 1912. godine.
Stanovništvo je dalo veliki doprinos tokom ratova na ovom prostoru, a u Prvom svetskom ratu učestvovao je Petar Bojović, rodom iz sela Miševići sa Zlatara, koji je komandovao srpskom Prvom armijom. I tokom Drugog svetskog rata stanovništvo se priključilo odbrani teritorije, s tim što su se neki priključili četničkim, a neki partizanskim jedinicama. Do oslobođenja od okupatora došlo je 4. decembra 1944. godine.
Centralno opštinsko naselje, Nova Varoš, nalazi se na 43°27′23” severne geografske širine i 19°48′25” istočne geografske dužine, na prosečnoj nadmorskoj visini od 1.000 m. Planina Zlatar izdiže se između reka Mileševke i Bistrice, nema provalija i useka, a pokrivena je pašnjacima i gustom šumom. Specijalni rezervat prirode “Uvac”, nalazi se upravo na ovoj teritoriji, a značajan je kao stanište beloglavog supa koji je kao vrsta zaštićen zakonom. Lepoti ovog kraja doprinose i Radoinjsko, Zlatarsko i Uvačko jezero.
Reljef ovoga kraja je izrazito brdsko-planinski sa najvišom tačkom na Zlatarskom Golom brdu (1.626m), dok se najniža nadmorska visina – 436 m, nalazi na obali Lima. Klima je umereno planinska, a zbog vetra koji dolazi sa primorja vazduh je izuzetno kvalitetan. Opština je od Beograda udaljena 280, a od pruge Beograd-Bar 15 km. Magistralni put M-21 prolazi kroz teritoriju Opštine,a sa susednim opštinama povezuju je regionalni putevi. Okolna naselja povezana su asfaltim putevima sa opštinskim sedištem, dok su putevi unutar naselja nerazvijeni.
Od ukupnog stanovništva seosko čini 47,14%, a 2.934 poljoprivrednih gazdinstava raspolaže sa 44.981 ha poljoprivrednog zemljišta. Zbog terena i nadmorske visine od preko 1.000m, stočarstvo je najistaknutija grana poljoprivrede, a Opština broji 13.730 ovaca i 8.257 goveda, od čega je 5.115 muznih krava. Govedarstvom se bavi 1.970 poljoprivrednih gazdinstava, preradom mesa 131 gazdinstvo, a preradom mleka 1.373. Najrasprostranjenije je domaće šareno goveče i simentalska rasa. Ovčarstvom se bavi 1.193 gazdinstava, ali njegovi potencijali u ovom kraju nisu iskorišćeni maksimalno. Malo je gazdinstava koja imaju više od 10 koza ili 30 ovaca.
Zbog veličine, konfiguracije poseda i klimatskih uslova, ratarska proizvodnja nije primarna, te je prvenstveno namenjena sopstvenim potrebama i proizvodnji stočne hrane za sopstveno gazdinstvo. Ovas i ječam, i u nešto manjoj meri, raž, pšenica i kukuruz, najznačajnije su ratarske kulture u Opštini. Spelta se u poslednje vreme ponovo vraća u proizvodnju, dok se heljda, prema predanjima, na Zlataru uzgaja još od Kosovskog boja.
Potencijal za razvoj voćarstva, i pored postojanja tradicije, u Opštini je nedovoljno iskorišćen. Ograničavajući agroekološki uslovi osnovni su uzrok nedovoljno iskorišćenih potencijala. Voćnjaci se prostiru na 1.178 ha, od čega su ekstenzivni na 1.072, a plantažni na 107 ha. Pod šljivom je 825, jabukom 159, kruškom 82, a malinom 37 ha.
Kada je o povrtarstvu reč ovde je proizvodnja krompira tradicionalno najznačajnija, ali u poslednjih nekoliko godina proizvodnja ovog povrća je smanjena zbog niske cene i nesigurnog otkupa. Na malim gazdinstvima prosečan prinos krompira je 10-15 tona po hektaru. Ovde su uzgajaju i šargarepa i crni luk, dok se za sopstvene potrebe u baštama i plastenicima gaje paradajz, paprika, krastavci.
Med se na ovom prostoru proizvodi od 30-40 tona godišnje, pretežno šumski i livadski, i uglavnom se izvozi u inostranstvo. Na teritoriji Opštine postoje izuzetno povoljni uslovi za razvoj organske proizvodnje i trenutno se na 10 ha obavlja sertifikovana organska proizvodnja.
U opštini Nova Varoš, prema zvaničnim podacima iz popisa poljoprivrede koji je Republički zavod za statistiku sproveo 2012. godine, 3.620 gazdinstava koristi poljoprivredno zemljište. U najvećem broju imaju oranice i bašte, odnosno najčešće gaje krompir (njih 2.340), a zatim mešavinu trava – 1.415 gazdinstava. Prema broju slede poljoprivredna domaćinstva koja proizvode crni luk – 865, šargarepu – 855 i ovas (832).
Najveći broj gazdinstava su porodična (99,45%), a ostalo su pravna lica.
Ukupno 445 gazdinstava specijalizovano je za proizvodnju mleka, njih 490 se bavi različitim kombinacijama useva i stoke, međutim najviše je onih koji proizvode različite ratarske kulture kombinovano (522).
Poljoprivredom se u Novoj Varoši bavi 9.038 ljudi, a muškarci prednjače kada je reč o ukupnom broju.
Kada je reč o nosiocima gazdinstava u Novoj Varoši, muškarci su ponovo u prednosti i učestvuju sa 81,18%, dok je udeo žena mnogo manji (18,82%).
Kada je reč o članovima poljoprivrednih domaćinstava, tu su žene u većini i ima ih 63,58%.
