Crvenilo kukuruza je bolest kukuruza uzrokovana bakterijom stolbur fitoplazmom koju na kukuruz prenosi insekt iz porodice cvrčaka – Reptalus panzeri. Cvrčak prenosi stolbur fitoplazmu putem ishrane na biljkama kukuruza, tako što siše biljne sokove te kulture. 

Foto: dr Jelena Jović

Rotacija useva kukuruz–pšenica posebno pogoduje uspešnoj pojavi velikog broja odraslih jedinki ovog insekta koje su u visokom procentu zaražene stolbur fitoplazmom. Ova rotacija useva, ukoliko se ponavlja duži niz godina, za krajnju posledicu ima epidemijsku pojavu simptoma crvenila na kukuruzu i značajne gubitke u prinosu.

Strategija u kontroli crvenila kukuruza i cvrčka prenosioca bolesti zahteva  pristup kojim bi se poremetio životni ciklus cvrčka to jest uvođenje treće kulture u rotaciju između kukuruza i pšenice.

Simptomi bolesti

Crvenilo kukuruza je bolest kukuruza koja se javlja iznenada i u visokom procentu poslednjih 60 godina u pojedinim područjima Banata, Bačke, Srema, Pomoravlja, Stiga i istočne Srbije. Prva pojava crvenila kukuruza u Srbiji je zabeležena 1957. godine u okolini Vršca i Bele Crkve.

Glavni simptomi bolesti su crvenilo lista, centralnog nerva i stabljike biljke, uz često izražen abnormalni razvoj klipa praćen deformitetom i poremećajem u njegovom sazrevanju.

Foto: dr Ivo Toševski

Nasuprot ranije prihvaćenom mišljenju da se crvenilo kukuruza javlja sporadično i u ciklusima savremena istraživanja su pokazala da je bolest prisutna svake godine, sa razlikom u intezitetu pojave i učestalosti od godine do godine.

Odlike insekta Reptalus panzeri

Cvrčak kukuruza, Reptalus panzeri, ima jednu generaciju godišnje i veći deo životnog ciklusa odosno približno 9 meseci provodi u zemlji u stadijumu larve koja se hrani na korenu biljaka domaćina.

Odrasle jedinke cvrčka koje lete i skaču, pojavljuju se u prvoj polovini juna i u polju kukuruza su prisutne sve do kraja jula. Ženke polažu jaja u drugoj polovini jula meseca uz koren biljke domaćina, najčešće u grupama od 7-8 jaja pri čemu formiraju gnezdo od snopa voštanih dlačica koje luče.

Foto: dr Ivo Toševski

Larve prvog razvojnog stupnja pojavljuju se početkom septembra i hrane se na najtanjim korenčićima biljke domaćina. Tokom septembra i oktobra larve prolaze kroz drugi i treći razvojni stupanj. Prezimljavaju  u trećem larvenom stupnju.

Na proleće, tokom aprila i maja larve prolaze kroz završne razvojne stupnjeve odnosno četvrti i peti i pojavljuju se kao odrasle krilate jedinke početkom juna. Ove odrasle jedinke doleću na kukuruz na kome se zatim hrane sisanjem sokova.

Intenzivan let cvrčka R. panzeri je između 5. i 10. jula kada se na lokalitetima sa brojnom populacijom ovog insekta može videti i preko 50 primeraka na pojedinim stabljikama kukuruza.

Prisustvo stolbur fitoplazme nije utvrđeno u ranim larvenim stupnjevima ovog cvrčka sakupljenim na poljima kukuruza sa simptomima crvenila, što ukazuje da se ova fitoplazma ne prenosi preko jaja cvrčka. To takođe znači da se unutar epidemiološkog ciklusa, svaka generacija cvrčka iznova inficira stolbur fitoplazmom.

Foto: dr Ivo Toševski

Kako sprečiti pojavu crvenila kukuruza?

Kukuruz je glavni izvor stolbur fitoplazme na kojem se inficira cvrčak R. panzeri, zbog toga visok procenat biljaka kukuruza inficiranih stolbur fitoplazmom  u jednoj godini vodi ka visokom procentu inficiranih cvrčaka u sledećoj godini.

MOŽDA VAS ZANIMA

Zlatni kukuruz šećerac na dohvat ruke – Specifični uslovi gajenja u bašti

Ratarstvo

25/12/2020

Najčešća gljivična oboljenja kukuruza

Ratarstvo

17/12/2020

Evo sa kojim POVRĆEM treba gajiti KUKURUZ u bašti!

Povrtarstvo

09/06/2021

Uobičajena rotacija kukuruz-pšenica pogoršava stanje po pitanju inteziteta pojave i učestalosti bolesti crvenila kukuruza jer pogoduje uspešnom razvoju larvi cvrčka u visokoj brojnosti. Bez prisustva ozime pšenice, R. panzeri larve bi bile ishranom ograničene na koren višegodišnjih korova za koje je utvrđeno da nisu dobre za njihov razvoj.

Uvođenje u rotaciju neke druge kulture između kukuruza i pšenice (koja nije ozima kultura) dovodi do prekida epidemiološkog ciklusa bolesti i značajnog smanjenja brojnosti cvrčka R. panzeri, jer larve nemaju na čemu da se hrane.

Tekst je pripremila dr Jelena Jović, naučni savetnik.

Odsek za štetočine bilja, Institut za zaštitu bilja i životnu sredinu IZBIS