Opšti cilj bilo koje proizvodnje u stočarstvu jeste konstantno poboljšanje njene efikasnosti, što u krajnjem ishodu treba da rezultira stalnim povećanjem ostvarenog profita. S tim u vezi, pravilno i jasno definisanje odgajivačkog cilja predstavlja osnovni korak u bilo kojem odgajivačko-selekcijskom programu za jednu vrstu ili rasu domaćih životinja.
Možda vas zanima
Odgajivački cilj treba da omogući realizaciju proizvodnog cilja u konkretnim agroekološkim, zootehničkim i socioekonomskim uslovima uz ostvarivanje zadovoljavajućeg profita. Iako na prvi pogled ne izgleda mnogo komplikovano, definisanje odgajivačkog cilja i odgajivačkog programa uključuje u sebe niz postupaka i prethodnih analiza, ali se na kraju sve svede na to da se odgovori na dva vrlo jednostavna pitanja: (1) „Gde idemo?“ i (2) „Kako tamo da stignemo?“.
Pre svega, mora se tačno odrediti šta se želi postići određenim odgajivačkim ciljem. Sledeći korak je da se definišu osobine koje će se unapređivati, kao i da se utvrdi međusoban odnos između pojedinih osobina. S tim u vezi je i izbor životinja koje će se neposredno obuhvatiti merenjima na osnovu kojih će se dobiti neophodni parametri za dalju obradu. Konačno, mora se odrediti koliko i kakvih životinja treba odabrati kao roditeljske parove za narednu generaciju potomaka.
Savremeno stočarstvo: Da li alge mogu da zamene žitarice i uljarice u ishrani stoke
Kada se svi prethodno pomenuti postupci međusobno razvrstaju, aktivnosti prilikom definisanja jednog odgajivačkog cilja i programa za njegovu realizaciju treba da obuhvataju:
- definisanje odgajivačkog cilja (daje odgovor na pitanje „šta se želi postići“),
- određivanje odgajivačkog programa (daje odgovor na pitanje „šta se menja“),
- određivanje selekcijskog kriterijuma (daje odgovor na pitanje „šta se meri“),
- kreiranje odgajivačke šeme (daje odgovor na pitanje „koje životinje se mere“),
- formiranje odgajivačke strukture (daje odgovor na pitanje „kako poboljšane osobine raširiti kroz populaciju“),
- utvrđivanje plana parenja (daje odgovor na pitanje „koje roditeljske parove izabrati“),
- izvođenje kontrole produktivnosti potomstva (daje odgovor na pitanje „da li smo na dobrom putu“),
- utvrđivanje ekonomskih efekata (daje odgovor na pitanje „koliko košta promena i da li se sve to isplati“).
Iako se odgajivački ciljevi defnišu i realizuju u veoma različitim zootehničkim, socioekonomskim i tržišnim uslovima, sa aspekta odgajivača svaki cilj mora da ispuni dva osnovna uslova, a to su (1) maksimalno uvećanje zarade u konkretnim proizvodnim uslovima sa (2) rizikom realizacije koji se nalazi u prihvatljivim granicama poslovanja. U osnovi svakog odgajivačkog cilja nalazi se želja odgajivača za dobijanje takvih životinja koje će omogućiti najefikasniju proizvodnju.
Pored toga, ono o čemu se takođe mora voditi računa prilikom određivanja cilja gajenja jeste vremenski okvir tokom kojeg će se jedan odgajivački program realizovati. Naime, dobijanje prvih rezultata selekcijskog rada povezani su dužinom generacijskog intervala, kao i sa ekonomskim prilikama koje će biti aktuelne u trenutku ispoljavanja poboljšanog genotipa. Drugim rečima, treba predvideti kakve će životinje biti potrebne u određenom trenutku u budućnosti kada će ekonomske i proizvodne prilike verovatno biti drugačije u odnosu na one koje su bile aktuelne u trenutku definisanja odgajivačkog cilja. Ovo upućuje na to da je opšta definicija (nikako specifična, proizvodno orijentisana i specifična za svaku konkretnu priliku) odgajivačkog cilja dobijanje zdravih i vitalnih životinja koje će omogućiti realizaciju proizvodnje i ostvarivanje profita u okviru budućih proizvodnih, ekonomskih i zootehničkih uslova. Definisanjem cilja na ovakav način obuhvata se ekonomski aspekt odgajivačkog cilja, aspekt dobrobiti životinja, kao i budući okvir uslova koji će uticati na proizvodnju.
U odnosu na odgajivački cilj definiše se odgajivački program koji će na optimalan način doprineti realizaciji postavljenih ciljeva. Definisanje odgajivačkog programa je vrlo osetljiva faza čitavog procesa, jer se u njemu određuju osobine koje direktno i indirektno utiču na realizaciju postavljenog cilja, kao i relativni značaj svake od osobina uključene u odgajivački program. Prilikom određivanja osobina koje će biti uključene u odgajivački program mora se napraviti jasna razlika između onih osobina koje direktno doprinose realizaciji odgajivačkog cilja i onih osobina koje indirektno utiču na tok realizacije. Svaka pogrešna odluka u vezi toga koje će se osobine uključiti u odgajvački program sigurno će uticati na efikasnost njegove realizacije.
Početni korak prilikom definisanja odgajivačkog programa jeste utvrđivanje agregatnog genotipa za sve osobine koje su uključene u program. Agregatni genotip u ovom slučaju predstavlja genetski doprinos ili vrednost svake životinje u realizaciji cilja.
Da bi se utvrdio agregatni genotip za jednu osobinu neophodno je da postoje određeni parametri (genetske i fenotipske varijanse i kovarijanse) koji se izračunavaju na bazi registrovanih podataka prethodno merenih i/ili kontrolisanih osobina. Sa poznavanjem vrednosti agregatnog genotipa za osobine koje su od značaja za realizaciju postavljenog odgajivačkog cilja lakše se kreira odgajivačka šema i struktura, odnosno moguće je preciznije odrediti (1) koji se procenat životinja kontroliše, (2) kako se biraju roditeljski parovi i (3) na koji način će se poboljšane osobine raširiti kroz populaciju.
Ono što predstavlja suštinsku karakteristiku svakog odgajivačkog programa jeste ekonomska analiza ostvarenih aktivnosti. Razvoj odgajivačkih ciljeva i programa, kao i utvrđivanje potrebnih ekonomskih vrednosti mora da sadrži i procenu budućih tržišnih uslova, usled značajnog hronološkog neslaganja između vremena kada se realizuje određena selekcijska aktivnost i vremena kada se registruje ekspresija selekcionisanih genotipova. Zbog toga su za realizaciju odgajivačkih ciljeva neophodne kako apsolutne, tako i relativne ekonomske vrednosti osobina koje su predmet selekcijskog rada. U tom kontekstu odgajivački cilj se najčešće definiše profitnom funkcijom koja pokazuje u kom pravcu promena određene osobine utiče na ostvarivanje profita.
Šarole – tovna rasa goveda sa navećim procentom čistog mesa
Konačno, za efikasnu realizaciju određenog odgajivačkog programa i dostizanje prethodno definisanog odgajivačkog cilja neophodno je:
- raspolagati sa procedurama kojima će se obrađivati podaci iz kontrola, testova i merenja i koji će se zajedno sa podacima iz pedigrea koristiti za procenu priplodne vrednosti životinja,
- vršiti sistematska testiranja i stalnu ocenu selekcijske šeme u cilju optimizacije selekcijskog intenziteta i generacijskog intervala, kao i registrovanje svih relevantnih (direktnih i/ili indirektnih) osobina koje su od ekonomskog značaja za realizaciju cilja
- kreirati adekvatnu odgajivačku strukturu pomoću koje će se na optimalan način iskoristiti postignut genetski napredak u elitnim zapatima,
- detaljno poznavati uslove tržišta i definisati profitnu funkciju odgajivačkog cilja koja će odražavati uticaj na ekonomičnost proizvodnje određenog stočarskog proizvoda,
- vršiti stalnu kontrolu, reviziju i korekciju realizovanih aktivnosti.
Definisanje odgajivačkog cilja i realizacija odgajivačkog programa je vrlo složen i odgovoran zadatak koji zahteva veliku odgovornost, stručnost i posvećenost svih subjekata koji su uključeni u ovaj posao. No, da je sve to izvodljivo pokazuje genetski kvalitet domaćih životinja u onim zemljama iz kojih najčešće uvozimo priplodna grla.
Autor: Prof. dr Vladan Bogdanović
Univerzitet u Beogradu – Poljoprivredni fakultet, Institut za zootehniku
Komentari