Opšti podaci o Trsteniku
Opština Trstenik se nalazi u centralnoj Srbiji, u zapadnom delu kruševačke kotline i teritorijalno pripada Rasinskom okrugu. Smeštena je u plodnoj Zapadnomoravskoj dolini, na padinama Goča i Gledićkih planina, na nadmorskoj visini od 160 do 922 metra. Zauzima površinu od 448 kilometara kvadratnih, od čega se poljoprivredno zemljište prostire na 63,1%, a šumsko na 28,1% ukupne teritorije. Opština se na severu graniči sa Rekovcem, na severoistoku sa Varvarinom, Aleksandrovcem na jugu i jugoistoku, Kraljevo je na zapadu, Kruševac na istoku, a Vrnjačka Banja na jugozapadu. Na teritoriji trsteničke opštine, prema podacima popisa stanovništva iz 2011. godine, živi 42.996 stanovnika u jednom gradskom i 50 seoskih naselja. Većinsko stanovništvo je srpsko sa udelom od 97,3%. Prosečna gustina naseljenosti je 95,95 stanovnika po kilometru kvadratnom.
Naseljena mesta u opštini Trstenik su: Bogdanje, Božurevac, Brezovica, Bresno Polje, Bučje, Velika Drenova, Veluće, Golubovac, Gornja Omašnica, Gornja Crnišava, Gornji Dubič, Gornji Ribnik, Grabovac, Donja Omašnica, Donja Crnišava, Donji Dubič, Donji Ribnik, Dublje, Jasikovica, Kamenjača, Levići, Loboder, Lozna, Lopaš, Mala Drenova, Mala Sugubina, Medveđa, Mijajlovac, Milutovac, Okruglica, Osaonica, Odžaci, Pajsak, Planinica, Poljna, Popina, Počekovina, Prnjavor, Rajinac, Riđevštica, Riljac, Rujišnik, Selište, Stari Trstenik, Stopanja, Stragari, Stublica, Tobolac, Trstenik, Ugljarevo i Čairi.
Opšti podaci o poljoprivredi
Jedan od najznačajnijih prirodnih resursa je poljoprivredno zemljište na koje otpada preko 60% ukupne opštinske teritorije. Poljoprivrednom proizvodnjom se bavi više od 35% stanovništva, a razvijeni su povrtarstvo, voćarstvo i vinogradarstvo, dok je stočni fond smanjen. Od povrtarskih vrsta najčešće se gaje šargarepa, karfiol, krastavci, crni luk, srebrenjak, zelena salata, paradajz, paprika, celer, a zastupljeni su i proizvodnja na otvorenom, kao i u plastenicima. U voćarstvu dominiraju grožđe, šljive, jabuke, kupine, maline i jagode. U ratarstvu najviše se proizvode kukuruz i pšenica, ali ratarska proizvodnja nije komercijalna, već služi za sopstvene potrebe.
Istorija Trstenika
Područje današnje Opštine bilo je naseljeno u doba neolita, a to potvrđuju arheološka nalazišta Stragari i Blagotin. U predelu Zapadne Morave, nekada je živelo pleme Tribala koje spominje i Herodot u V veku pre nove ere. U I veku nove ere ove prostore zauzimaju Rimljani, a o njihovom boravku govore nalazišta u selu Donjem Dubiču i Bučju. Oni su na ovaj teren doneli vinovu lozu u III veku, a vinogradarstvo će ovde postati najznačajnija grana privrede.
Prvi zapis o Trsteniku datira iz 1381. godine i nalazi se u povelji kojom knez Lazar manastiru Ravanici poklanja metohe Veluće, Ribnik i Trstenik. Taj dokument se danas nalazi i čuva u Bolonjskoj biblioteci. O periodu srednjevekovne srpske države svedoče manastiri Veluće i Ljubostinja. Osvajanjem Kruševca od strane Turaka, ovaj prostor biva porobljen 1427. godine i na njemu je izgrađen grad Grabovac, koji će narod kasnije nazvati Jerinin grad. Pod turskom vlašću Trstenik je postao drumsko naselje u kome je obitavalo obezbeđenje za karavane. Kao orijentalnu palanku iz tog perioda detaljno je opisao austrijski obaveštajac Miteser.
Od 1832. do 1838. godine, po nalogu Miloša Obrenovića, gradi se novi Trstenik na desnoj obali Morave i ovo naselje postaje središte sreza. Centar varoši imao je popločan trg, crkvu, pijacu, kafanu i zanatske radnje. Regulacioni plan Trstenika uradio je austrijski inženjer Franc Vinter u drugoj polovini XIX veka, te je varoš dobila školu, poštu, banke i prvi parni mlin, kao industrijsko postrojenje. Grad se razvija, trgovina proširuje, te postoji potreba za mostom preko Morave, čijoj će se izgradnji pristupiti 1899. godine. Izgradnjom železničke pruge Stalać-Kraljevo, 1910. godine, Trstenik dobija mogućnost za još bolji razvoj, jer sada svoje proizvode može da izvozi u Austriju i ostale evropske zemlje.
Nakon Prvog svetskog rata, Trstenik nastavlja sa razvojem i iz tog perioda sačuvano je staro gradsko jezgro, kao i neke zgrade koje se koriste i u današnje vreme. Fabrika “Prva Petoletka”, izgrađena nakon Drugog svetskog, rata bila je vodeća industrija hidraulike i pneumatike u bivšoj Jugoslaviji, a Trstenik je zahvaljujući razvijenoj industriji bio moderan i napredan grad, sve do raspada Jugoslavije.
Poljoprivredna proizvodnju i prerada poljoprivrednih proizvoda prepoznati su kao jedan od najznačajnijih prioriteta u Strategiji razvoja opštine Trstenik, a reka Morava i njene plodne oranice najveći su i najvažniji resurs. Preko 35% stanovništva bavi se poljoprivredom, te je ona, pored mašinske industrije, dominantna privredna grana i obezbeđuje značajan deo dohotka. Poljoprivredne površine se prostiru na od 28.256 ha, što je 63,1% ukupnog raspoloživog zemljišta.
Unapređenje povrtarske, voćarske i kalemarske proizvodnje, sa akcentom na proizvodnji zdrave prirodne hrane, prioriteti su Opštine, a potencijali su ogromni. Proizvede se oko 15.000.000 komada loznih kalemova, od čega 1.500.000 komada sa sertifikovanim sadnim i 13.500.000 komada sa standardnim materijalom. Oko 4.500.000 komada čine stone, dok 10.500.00 komada čine vinske sorte. Proizvodnja loznih kalemova bi se povećala na preko 30.000.000 komada sadnica kada bi se obezbedilo tržište za siguran plasman. Proizvode se i sadnice ogrozda, borovnice, ribizle, ruža, ukrasnog zimzelenog i listopadnog drveća i šiblja.
Povrtarska proizvodnja je karakteristična za ovo područje, a obavljaju se i plastenička i proizvodnja na otvorenom. Na godišnjem nivou, ovde se proizvede oko 100.000 tona povrća, od čega 890 t kornišona, 800 t karfiola, 12.000 t šargarepe na otvorenom i 260 t u plastenicima, 18.000 t paradajza, 12.000 t paprike, 750 t celera, 13.000 t crnog luka, 12.000 t luka srebrnjaka, 3.000.000 komada zelene salate u plasteničkim uslovima i mnoge druge vrste povrća.
U vinogradarsko-voćarskoj proizvodnji dominantna je proizvodnja grožđa sa 14.620 tona, sledi proizvodnja šljive – 3.960 t, kupina – 2.500 t, malina – 1.000 t, jabuka – 937 t i jagoda sa 150 tona. U ratarskoj proizvodnji, koja nije komercijalna, već je za sopstvene potrebe, proizvede se 13.732 tone pšenice, kao i 55.100 tona kukuruza, dok je, zbog uslova proizvodnje, stočni fond značajno smanjen. Velike mogućnosti za razvoj stočarstva nalaze se u brdsko-planinskom delu Opštine.
Privatizacija ”Nove Sloge” od strane kompanije “Frikom”, dala je šansu primarnoj poljoprivrednoj proizvodnji i zapošljavanju. Kompanija poseduje sušaru, vinski podrum sa destilerijom i punionicom pića, hladnjaču sa tunelom za brzo zamrzavanje, fabriku čajeva, začina i zrnastih proizvoda i bavi se skladištenjem i preradom poljoprivrednih proizvoda. “Fudeks”/Natura plan je, takođe, značajni kapacitet u Opštini koji vrši preradu voća i povrća, a preradni kapacitet je izvozno orjentisan.
Opština se nalazi u Zapadnom Pomoravlju na 43°05` severne geografske širine i 21°00` istočne geografske dužine. Administrativni, kulturni i privredni centar je gradsko naselje Trstenik, smešteno na desnoj obali Zapadne Morave, na nadmorskoj visini od 172 metra. 21. meridijan prolazi kroz grad i opštinu. Od Beograda je Trstenik udaljen 205, Novog Sada 287, Užica 119, Niša 115, Kragujevca 74, Čačka 60, a Vrnjačke Banje svega 10 km. Magistralni put Pojate-Kraljevo i železnička pruga Stalać-Požega prolaze kroz opštinsku teritoriju.
30% teritorije čini ravničarski, a 70% brdsko-planinski reljef. Planinski deo čine južni ogranci Gledićkih planina (Samar 922m), kao i krajnji severoistočni obronci Goča (Mali Vrh 992m). Klima u Opštini je, u njenom ravničarskom delu, umereno kontinentalna, dok je subplaninska, sa snežnijim zimama i svežijim letima, iznad 800 m visine. Najhladniji mesec, sa -1oC, je januar, dok je najtopliji u godini, sa srednjom mesečnom temperaturom od 21oC, jul.
U opštini Trstenik, prema zvaničnim podacima iz popisa poljoprivrede koji je Republički zavod za statistiku sproveo 2012. godine, 6.543 gazdinstva koristi poljoprivredno zemljište. U najvećem broju imaju oranice i bašte, odnosno najčešće gaje kukuruz za zrno (njih 5.311), a zatim pšenicu i krupnik – 3.140 gazdinstava. Prema broju slede poljoprivredna domaćinstva koja proizvode papriku – 2.228, detelinu – 2.067 i krompir (njih 1.661).
Najveći broj gazdinstava su porodična (99,28%), a ostalo su pravna lica.
Ukupno 445 gazdinstava bavi se kombinovano ratarstvom, svinjama i živinom, njih 837 bavi se ostalim mešovitim usevima, međutim najviše je onih koji se bave različitim kombinacijama useva i stoke (1.709).
Poljoprivredom se u Trsteniku bavi 16.303 ljudi, a muškarci prednjače kada je reč o ukupnom broju.
Kada je reč o nosiocima gazdinstava u Trsteniku, muškarci su ponovo u prednosti i učestvuju sa 84,85%, dok je udeo žena mnogo manji (15,15%).
Kada je reč o članovima poljoprivrednih domaćinstava, tu su muškarci u manjini i ima ih 35,02%.
