Opšti podaci o gradu Novom Pazaru
Grad Novi Pazar se nalazi na jugozapadu Srbije, teritorijalno pripada Raškom okrugu i predstavlja kulturni i ekonomski centar Sandžačke oblasti, koja se graniči sa BiH na severozapadu, Albanijom na jugu i Crnom Gorom na jugozapadu. Prostire se na 742 kilometra kvadratna i broji 100.410 stanovnika, a većinsko stanovništvo, prema podacima popisa iz 2011. godine, čine Bošnjaci sa udelom od 77,1%, slede Srbi sa 16,1% i Muslimani sa 4,1%.
Opštinu Novi Pazar čini 100 naseljenih mesta, a to su: Aluloviće, Bajevica, Banja, Bare, Batnjik, Bekova, Bele Vode, Boturovina, Brđani, Brestovo, Varevo, Vever, Vidovo, Vitkoviće, Vojkoviće, Vojniće, Vranovina, Vučiniće, Vučja Lokva, Golice, Gornja Tušimlja, Goševo, Građanoviće, Gračane, Grubetiće, Deževa, Dojinoviće, Dolac, Doljani, Dragočevo, Dramiće, Žunjeviće, Zabrđe, Zlatare, Ivanča, Izbice, Jablanica, Javor, Janča, Jova, Kašalj, Kovačevo, Kožlje, Koprivnica, Kosuriće, Kruševo, Kuzmičevo, Leča, Lopužnje, Lukare, Lukarsko Goševo, Lukocrevo, Miščiće, Mur, Muhovo, Negotinac, Novi Pazar, Odojeviće, Okose, Osaonica, Osoje, Oholje, Pavlje, Paralovo, Pasji Potok, Pilareta, Pobrđe, Požega, Požežina, Polokce, Pope, Postenje, Prćenova, Pusta Tušimlja, Pustovlah, Radaljica, Rajetiće, Rajkoviće, Rajčinoviće, Rajčinovićka Trnava, Rakovac, Rast, Sebečevo, Sitniče, Skukovo, Slatina, Smilov Laz, Srednja Tušimlja, Stradovo, Sudsko Selo, Tenkovo, Trnava, Tunovo, Hotkovo, Cokoviće, Čašić Dolac, Šavci, Šaronje i Štitare.
Opšti podaci o poljoprivredi
Istorija Novog Pazara
U Trgovištu i Novom Pazaru postojala je Dubrovačka kolonija koja je imala svoje sudije, pa se tako Novi Pazar prvi put pominje 1461. godine, a 1467. pominje se ponovo povodom turskih kadija i subaša u ovoj varoši. Grad je osnovao Gazi-Isa-beg Isaković u svojim pohodima na Bosnu, izabravši najprostraniji deo polja u dolini reke Raške.
Na putu između Dubrovnika i Niša, u XVI-XVII veku, grad je imao veliki značaj i slovio je za bogatu varoš jer je bio centar stočarskih proizvoda. Bio je opasan zidinama i naseljen Turcima, Srbima i kolonistima Mlečanima i Dubrovčanima. Iz obližnjeg rudnika Gluhavica, majstori su kovali gvožđe i proizvodili buzdovane i ostalu gvožđariju. U XVII veku, Dubrovčani su prednjačili u trgovini na ovom prostoru, a u varoši su imali i svoju crkvu. Vrhunac razvoja Novog Pazara bio je baš u ovom periodu, a prvu katastrofu doživljava 1689-1690, za vreme Pikolominijevog pohoda, kada je okupiran od ustanika, a prilikom njihovog povlačenja biva uništen. Sledeće stradanje došlo je sa potopom 1731. godine.
Srpski ustanici zauzimaju Novi Pazar 1737. godine, proteruju Turke, ali kada je došlo do povlačenja Srba na čelu sa patrijarhom Arsenijem IV, u Studenicu, Turci se vraćaju u varoš i žestoko se svete. Anarhija i nesigurnost bila je sve veća, karavanski saobraćaj i trgovina otežani i zbog toga Dubrovačka kolonija napušta varoš. Krajem XVIII veka, u varoši je život za Srbe postao vrlo težak jer su Turci 1788. godine zapalili manastir Ljubostinje, a 1790. i Studenicu. Nakon ustanka u Šumadiji, Srbi su zauzeli Novi Pazar 1809. godine, uništili ga i povukli se, a veliki broj stanovništva tada se seli u Šumadiju.
1822. Novi Pazar je postao velika trgovačka varoš u Bosni i u njoj se nalazilo sedište engleskog vicekonzula. Pored Muslimana i Srba, varoš su nastanjivali Cincari, Jevreji, Arnauti i Romi. 1878. godine Bosna je okupirana, a Novi Pazar posreduje u saobraćaju između Sarajeva i Carigrada, a trguje i sa Dubrovnikom. Te veze bile su brzo prekinute jer će Pazarom ovladati begovi i nastaće anarhija. Varoš sve više naseljavaju begunci iz Bosne i Nikšića.
Broj stanovnika, struktura i etnički sastav menjaće se na ovom području tokom ratnih godina, ali se među Muslimanima održalo više starosedelaca nego među Srbima. Srpski doseljenici su dolazili na ovaj prostor iz Starog Kolašina i crnogorskih brda. Novi Pazar je status grada dobio 2007. godine.
Znamenite ličnosti koje su rođene i radile u Opštine su: političar Rasim Ljajić, košarkaš Mirsad Jahović, muzičar Lazar Ristovski…
Centar se nalazi na 43º08” severne geografske širine i 20º30′ istočne geografske dužine, na nadmorskoj visini od 477 metara. Novi Pazar je lociran u središtu Starog Rasa ili Novopazarskog polja, na reci Raški. Okružuju ga planine Rogozna, Golija i Pešterska visoravan. Od Beograda je udaljen oko 300 km i nalazi se na delu starog puta koji vodi ka Ibarskoj magistrali i dalje ka Jadranu. Teritorija Opštine smeštena je na planinskom terenu sa blagim i oštrim usponima, visoravnima, rečnim dolinama, pašnjacima i livadama, kao i izvorima mineralne i termalne vode. Klima je umereno kontinentalna.
U gradu Novom Pazaru, prema zvaničnim podacima iz popisa poljoprivrede koji je Republički zavod za statistiku sproveo 2012. godine, 5.032 gazdinstva koristi poljoprivredno zemljište. U najvećem broju imaju oranice i bašte, odnosno najčešće gaje krompir (njih 2.753), a zatim kukuruz za zrno – 2.149 gazdinstava. Prema broju slede poljoprivredna domaćinstva koja proizvode pšenicu i krupnik – 1.758, papriku – 1.594 i paradajz (1.292).
Najveći broj gazdinstava su porodična (99,94%), a ostalo su pravna lica.
Ukupno 493 gazdinstva uzgaja različite ratarske kulture kombinovano, njih 771 bavi se različitim kombinacijama useva i stoke, međutim najviše je onih koja su specijalizovana za proizvodnju mleka (1.233).
Poljoprivredom se u Novom Pazaru bavi 12.433 ljudi, a muškarci prednjače kada je reč o ukupnom broju.
Kada je reč o nosiocima gazdinstava u Novom Pazaru, muškarci su ponovo u prednosti i učestvuju sa 88,05%, dok je udeo žena mnogo manji (11,95%).
Kada je reč o članovima poljoprivrednih domaćinstava, tu su muškarci u manjini i ima ih 37,04%.
Pod poljoprivrednim zemljište u Novom Pazaru nalazi se 10.160 ha. Razvijene su sve grane poljoprivrede osim vinogradarstva, a najplodnije zemljište nalazi se u dolinima reka (Deževske, Raške, Ljudske, Jošanice, Trnavice) i bližoj okolini grada.
Kada je o voćarstvu reč, sa 456 ha zasada dominantna je šljiva čiji se prinos kreće od 15-20 t/ha. Uglavnom preovlađuju čačanske sorte. Razne domaće sorte jabuka gaje se na 170 ha, a prinos se kreće od 25-30 t/ha. Na 13 ha zasada slede kruške, uglavnom domaće sorte, sa prinosom od 13-18 t/ha. Ovde se gaje i maline na 40 ha, sorte vilamet, a prinos je 10-12 t/ha.
U Novom Pazaru se 95% povrtarske proizvodnje odvija na otvorenom, a ostalo je pod plastenicima. Od povrća se na najvećim površinama gaji krompir, na 718 ha, a prinos se kreće između 20-25 t/ha, zatim kupus – 87 ha, sa prinosom od 45-50 t/ha, pa pasulj – 67 ha, sa prinosom od 1,5-1,7 t/ha. Slede crni luk na 53 ha, sa prinosom od 5-6 t/ha, paprika – 33 ha, prinos 18-20 t/ha i paradajz -10 ha, sa prinosom od 30-35 t/ha.
Od ratarskih kultura, sa 2.285 ha, najzastupljenija je pšenica, čiji prinos iznosi 4-5 t/ha. Nešto veći prinos, 5-6 t/ha, ima kukuruz koji se prostire na 818 ha. 570 ha je pod ječmom, a njegov prinos se kreće od 2,5-3 t/ha. Pod ovsem je 256 ha, a njegov prinos kreće se između 2-2,5 t/ha, heljda ja na 54 ha (prinos 1,4-1,6 t/ha), raž je na 40 ha (prinos 3-3,5 t/ha).
Livade i pašnjaci se prostiru na oko 2.500 ha i stočarstvo je dobro razvijeno u ovom kraju. Dominantna stočarska grana je govedarstvo. Ima 7.500 grla, a preovlađuje rasa simental. Ovaca ima 10.000 grla, rase oplemenjene sjeničke. Od starih rasa u stočarstvu ima 48 grla Buše i 490 grla Bivola, a od autohtonih proizvoda sa ovog podneblja izdvajaju se: sjenički sir, sjeničku pršut, sjenička stelja, sjeničko jagnje, pazarski sudžuk, pazarski ćevap, pazarske mantije.
