Opšti podaci o Kragujevcu
Grad Kragujevac se nalazi 140 km južno od Beograda, u centralnom delu Srbije i privredni je, politički, kulturno-prosvetni i zdravstveni centar Šumadijskog okruga i Pomoravlja. Zauzima površinu od 835 kilometara kvadratnih, a smešten je na mestu gde se dotiču krajnji ogranci šumadijskih planina – Rudnika, Crnog Vrha i Gledićkih planina, u Kragujevačkoj kotlini, na reci Lepenici.
Pored centralnog istoimenog naselja obuhvata i 56 naseljenih mesta. Tu živi 179.417 stanovnika, prema popisu iz 2011. godine, od kojih je 95,8% srpske, a zatim po broju slede stanovnici romske, pa crnogorske nacionalnosti. 150.835 stanovnika živi na gradskom području, a na seoskom 28.582. Grad Kragujevac je četvrti po veličini u Republici Srbiji, a prvi u Šumadiji.
Naseljena mesta grada Kragujevca su: Adžine Livade, Baljkovac, Botunje, Bukorovac, Velika Sugubina, Velike Pčelice, Veliki Šenj, Vinjište, Vlakča, Goločelo, Gornja Sabanta, Gornje Grbice, Gornje Jarušice, Gornje Komarice, Grošnica, Desimirovac, Divostin, Dobrača, Donja Sabanta, Donje Grbice, Donje Komarice, Dragobraća, Drača, Drenovac, Dulene, Đuriselo, Erdeč, Jabučje, Jovanovac, Kamenica, Korman, Kotraža, Kutlovo, Lužnice, Ljubičevac, Mala Vrbica, Mali Šenj, Maršić, Masloševo, Mironić, Novi Milanovac, Opornica, Pajazitovo, Poskurice, Prekopeča, Ramaća, Resnik, Rogojevac, Stragari, Trešnjevak, Trmbas, Ugljarevac, Cvetojevac, Cerovac, Čumić i Šljivovac.
Istorija Kragujevca
Na ovoj teritoriji ljudske naseobine su postojale još u praistorijskom dobu, ali prvi zapis o naselju datira iz turskog doba, iz perioda 1476-1477. godine, a smatra se da je naselje postojalo 500 godina pre toga. Prilikom najezde Turaka, cela Šumadija, pa i Kragujevac, ostali su bez stanovništva, koje se povuklo, ali sa podizanjem novog naselja teritorija oživljava u XV veku. Stanovništvo je bilo većinsko Tursko osim u periodu austrijske vladavine i to od 1689-1690. i 1719-1738. godine. Hrišćansko stanovništvo je u tim periodima ponovo naselilo ovu teritoriju. Smatra se da je Kragujevac nastao, kao urbano naselje, u periodu srpske srednjevekovne države, ali pod osmanlijskom okupacijom stagnira i u rangu je kasabe koja se razvija na levoj obali reke Lepenice. Naselje je imalo centar i mahale, kao i dva karavan-saraja, a ime je dobilo po ptici kraguj koja se u to vreme koristila za lov.
1818. godine postaje prestonica obnovljene Srbije, a Knez Miloš se za njega opredelio zbog povoljnog geografskog položaja, ali i nacionalno homogenog stanovništva. U Beogradu je u to vreme bila Turska uprava. U narednom periodu u gradu se osniva niz institucija, prvi put u istoriji srpske države. Osnivaju se “Novine srbske”, prvi teatar pod upravom Joakima Vujića, prva gimnazija, prva galerija slika, sud, biblioteka, muzej i prva apoteka. Kragujevac stagnira kada se prestonica preseli u Beograd 1841. godine.
1851. iz Beograda je u Kragujevac preseljena Topolivnica i tako su se stvorili uslovi za industrijalizaciju. Trgovački centar postaje krajem XIX i početkom XX veka, a 1910. godine pristupa se izgradnji infrastrukturne mreže, te grad dobija rasvetu, vodovod, kanalizaciju, uređene ulice i tramvajske pruge, ali će razvoj i napredak zaustaviti Prvi svetski rat. Ovaj rat Kragujevac je dočekao kao treći grad po veličini u Srbiji, a bio je i ratna prestonica.
I u Prvom i u Drugom svetskom ratu dolazi do čestih razaranja, a 1941. dogodilo se masovno streljanje 7.000 stanovnika u Šumaricama, među kojima je bilo profesora i đaka. Nakon Drugog svetskog rata dolazi do obnove, kako grada, tako i industrije, osniva se Spomen park “Kragujevački oktobar” – memorijalni kompleks postradalima, proširuju se vodovodna i kanalizaciona mreža i uvodi se toplifikacija. Kragujevac gubi značaj u regionalnom smislu, pa 1965. godine ostaje samo kao središte istoimene Opštine.
Grad se nalazi u srcu Šumadije, u centralnoj Srbiji, na 185 do 220 metara nadmorske visine. Dolinom reke Lepenice, koja teče kroz uže gradsko jezgro, otvoren je prema Velikoj Moravi, a okružuju ga obronci Rudnika i Crnog vrha. Najveća planina u Šumadiji, sa vrhom od 1.132 m je Rudnik, a blago zatalasano, brežuljkasto-brdovito zemljište dominira u reljefu ovog kraja. Veštačke akumulacije za snabdevanje grada vodom (Gružansko, Dulensko, Šumaričko i Grošničko jezero) izgrađene su zbog ograničenih padavina, ali i nedostatka reka. Razgranata mreža puteva povezuju Grad sa velikim brojem gradova i naselja, razvijen je i železnički saobraćaj, te Kragujevac ima dobro razvijenu saobraćajnu strukturu.
Klima u Gradu je umereno kontinentalna sa prosečnom godišnjom temperaturom od +11.5°C. Najtopliji mesec u godini je jul, sa +27°C, a najhladniji januar, sa +0.5°C. Prosečne godišnje padavine iznose 550 l/m2, najviše padavina ima u junu, prosečno 83 l/m2, a najmanje u februaru, 32 l/m2. Najvlažniji mesec je decembar sa prosečnom vlažnošću od 79%, dok je septembar, sa 39%, najsuvlji mesec u godini. 92 dana u godini temperature su preko 25°C, dok su jako niske (ispod nule), 96 dana. Najveći broj sunčanih sati ima jun – 8.8 h /dan, a najmanji broj decembar – 2.1 h /dan.
U gradu Kragujevcu, prema zvaničnim podacima iz popisa poljoprivrede koji je Republički zavod za statistiku sproveo 2012. godine, 8.742 gazdinstva koristi poljoprivredno zemljište. U najvećem broju imaju oranice i bašte, odnosno najčešće gaje kukuruz za zrno (njih 5.313), a zatim pšenicu i krupnik – 4.459 gazdinstava. Prema broju slede poljoprivredna domaćinstva koja proizvode lucerku – 2.613, detelinu – 2.132 i ječam (1.595).
Najveći broj gazdinstava su porodična (99,75%), a ostalo su pravna lica.
Ukupno 481 gazdinstvo bavi se kombinovano ratarstvom, svinjama i živinom, njih 994 bavi se mešovitom stokom uglavnom za ispašu, a ne za proizvodnju mleka, međutim najviše je onih koji se bave različitim kombinacijama useva i stoke (1.962).
Poljoprivredom se u Kragujevcu bavi 20.766 ljudi, a muškarci prednjače kada je reč o ukupnom broju.
Kada je reč o nosiocima gazdinstava u Kragujevcu, muškarci su ponovo u prednosti i učestvuju sa 82,64%, dok je udeo žena mnogo manji (17,36%).
Kada je reč o članovima poljoprivrednih domaćinstava, tu su muškarci u manjini i ima ih 36,89%.
Poljoprivredno zemljište u gradu Kragujevcu prostire se na 48.300 ha. Površine u društvenoj (državnoj) svojini zanemarljive su u odnosu na ukupne. Od poljoprivrednih grana najrazvijenije su ratarstvo i stočarstvo, a najplodnije zemljište nalazi se u dolinima reka Lepenice i Uglješnice.
Pod zasadima voća nalazi se 7.720 ha. Na teritoriji grada Kragujevca dominiraju zasadi šljive i jabuke, a u manjem procentu i višnje i kajsije. Najzastupljenije sorte šljiva su čačanska lepotica i čačanska rodna – sortiment Instituta za voćarstvo Čačak. Prosečan prinos šljiva je 12-15 t/ha. Od sorti jabuka zastupljeni su: Zlatni delišes, Crveni delišes, Jonagold i dr. Prosečan prinos jabuka je 15-20 t/ha. Poslednjih godina podižu se savremeni zasadi sa potpunom primenom agrotehničkih mera, a dve godine unazad sve više je zasada pod malinom, kupinom, borovnicama i lešnikom.
Na teritoriji Šumadijskog okruga poslednjih pet godina sve više je vinograda i sve više se otvaraju male vinarije sa ciljem dobijanja geografskog porekla. U gradu Kragujevcu vinogradi se pružaju na 10-12 hektara.
Od povrtarskih kultura najviše se gaje: krompir, kupus, paradajz, paprika i krastavac, na oko 500 ha, a odnos proizvodnje na otvorenom i u plasteniku je 60:40%.
Od ratarskih kultura, na teritoriji čitavog Šumadijskog okruga, na oko 30.000 ha, gaje se strna žita – pšenica (20.000 ha), ječam (4.000 ha), ovas (2.000 ha) i tritikale (4.000 ha), zatim okopavine, na oko 60.000 ha – kukuruz (45.000 ha), suncokret (5.000 ha), soja (1.000 ha), krompir (1.000 ha), kao i krmno bilje, na oko 20.000 ha – lucerka i deteline (12.000 ha), stočni grašak (3.000 ha) i travno leguminozne smeše (5.000 ha). U opštini Kragujevac gaje se i strna žita i okopavine i krmno bilje na površini od oko 35.000 ha.
Livade i pašnjaci prostiru se na 6.330 ha, a kada je o stočarstvu reč, najrazvijenija grana je govedarstvo. Od rasa najzastupljenija je simentalka. Ima 14.050 goveda, a od toga 7.220 muznih krava. Grla ovaca ima 38.652, a najzastupljeniji je wirtemberg. Od rasa svinja najzastupljeniji su švedski landras i veliki jorkšir, a broj svinja iznosi 34.215. Specificnost poljoprivredne proizvodnje u gradu Kragujevcu predstavlja pramenka – sjenički soj.
