Opšti podaci o opštini Gornji Milanovac
Opština Gornji Milanovac pripada Moravičkom okrugu i smeštena je u centralnom delu Republike Srbije. Po veličini je druga opština u ovom okrugu i prostire se na površini od 836 kilometara kvadratnih, od čega poljoprivredne površine zauzimaju 65,5% ili 54.755 hektara. Graniči se sa opštinama Lig i Aranđelovac na severu, Topolom i Kragujevcem na severoistoku i istoku, opštinom Knić i gradom Čačkom na jugoistoku i jugu, a Požegom i Mionicom na zapadu i severozapadu.
Opštinu sačinjava 63 naseljena mesta koja imaju seoski karakter, osim Gornjeg Milanovca i Rudnika. Sela su smeštena na zaravljenim kosima i dolinama i svrstavaju se u starovaroški tip razbijenih sela. Prema poslednjem popisu iz 2011. godine, Opština broji 44.406 stanovnika, a većinu čine Srbi sa 97,8%.
Opšti podaci o poljoprivredi
Poljoprivredno zemljište se prostire na 54.755 ha, što čini 65,5% ukupne teritorije Opštine, U privatnom posedu se nalazi 49.469 ha. Od čega 36% čine oranice i bašte, livade čine 30%, pašnjaci 23% i voćnjaci 11%. Stanovništvo se bavi stočarstvom u privatnim domaćinstvima, dok voćnjaci zauzimaju površinu od 5.563 ha i na njima se gaje šljive, jabuke i maline.
Istorija Gornjeg Milanovca
Nekoliko arheoloških nalazišta na ovom prostoru, govore nam o nastanjenosti teritorije još u praistoriji i postoje tragovi o narodima koji su tu boravili: Kelti, Iliri, Goti i Rimljani. Najmanje je podataka o naseljavanju južnoslovenskih plemena.
Planina Rudnik, koja je bogata rudom, uvek je, kroz istoriju, bila primamljiva različitim carstvima i za prevlast nad njom vodili su se ratovi i uspostavljale granice. Ovo je najviša planina u Šumadiji na kojoj postoje tragovi prošlosti kao što su groblja, kovnice i stari gradovi.
U srednjem veku ulazi u sastav srpske države, a planina Rudnik se spominje u dubrovačkim knjigama iz 1296. godine. Kada je dobila status župe, postaje veliki trgovački i rudarski centar. U ratu sa Ugarskom, poprište borbi je bilo na ovoj teritoriji, a car Dušan je, na “Brusnici pod Rudnikom”, potpisao hrisovulju gde se naselje pominje prvi put. Svoj grad je ovde imao I despot Đurađ Branković, a njegovi ostaci se mogu videti i danas. Ceo rudničko-takovski kraj dospeće pod tursku vlast 1548. godine i oni će na severnoj padini Rudnika osnovati svoje naselje. Rudarska proizvodnja će u ovom periodu biti u padu.
Od 1718. do 1739. godine Rudnik je bio pod austrijskom vladavinom i postao je sedište distrikta. Nakon Kočine krajine 1788-1791. godine dolazi do naseljavanja stanovništva i obnove ratarstva i stočarstva. Stanovništvo uzima učešće u političkom životu, a isticali su se Milan Obrenović, Nikola Milićević, Jovan Lazić i drugi. Miran period prekidaju turski janičari, a za zapovednika Rudnika dolazi Sali-aga, koji uvodi teror i narod ga naziva “rudnički bik”.
U Prvom srpskom ustanku Milan Obrenović je organizovao Rudničane, sa njima se pridružio Karađorđu i tako je Rudnik bio prvi oslobođen grad od Turaka. Na čelu sa vojvodom Milanom Rudničani su učestvovali u svim većim borbama tokom Prvog srpskog ustanka, sve do poraza 1813. godine.
Drugi srpski ustanak podignut je u Takovu, a u organizovanju su učestvovali Miloš Obrenović, Toma Vučić Perišić i Melentije Pavlović. Na Cvetni četvrtak su rasterali haračlije i oslobodili Rudnik. Nahijsko okružno mesto postaje Brusnica u kojoj se osniva sud, otvaraju se trgovine o kafane, stočni vašar, te broj stanovnika stalno raste i razmišlja se o premeštanju varošice. 1851. godine izabrano je Divlje polje za lokaciju i pristupa se planiranju varoši. Precizno je isplanirano gde će se nalaziti javne, a gde privatne kuće, a ulice su se sekle pod pravim uglom. Ukazom kneza Aleksandra Karađorđevića iz 1853. godine, naselje dobija naziv Despotovica, po istoimenoj reci, a nakon šest godina knez Miloš menja naziv varošice i naziva je Milanovac, po svom bratu Milanu. U ovom periodu se grade škole, bolnice, čitaonice, štamparije i naselje postaje ugledna varoš.
Gornji Milanovac je bio sedište Rudničkog okruga i upravni centar ovog dela Srbije sve do 1890. godine, kada je ta uloga dodeljena Čačku. Milanovac će biti ponovo postati sedište Rudničkog okruga u periodu od 1902-1922. godine, kada se okruzi ukidaju. Stanovništvo rudničko-takovskog kraja učestvovalo je u svim ratovima na Balkanu, sve do 1945. godine, a najviše je stradalo u Prvom srpsko-turskom ratu i u Prvom svetskom ratu.
Za vreme Drugog svetskog rata, Milanovac je spaljen u oktobru i bombardovan u novembru 1941. godine, kada mu je 90% zgrada uništeno, a stanovništvo su Nemci hapsili i odvodili u Kragujevac na streljanje. U oktobru 1941. godine u selu Brojićima, dolazi do sastanka Josipa Broza Tita i Draže Mihajlovića, a Gornji Milanovac je bio jedna od prvih oslobođenih teritorija za koju su se zajedno izborile partizanske i četničke jedinice. Jezgro grada je bilo do te mere uništeno, da se nije moglo obnoviti, te je prostor rasčišćen i na njemu je izgrađen park.
Značajne ličnosti koje su rođene ili živele u Opštini: komandant, vojvoda i savetnik rudničke nahije Milan Obrenović, srpska kraljica Draga Obrenović, književnik Vladimir Lunjevica, geolog Svetolik Stevanović, književnik Momčilo Nastasijević i akademik dr. Živojin Tešić.
Opština se nalazi u jugozapadnom delu Šumadije, na dodiru zapadne Srbije, Pomoravlja i Gruže i obuhvata prostor podgorina planina Rudnika, Maljena i Suvobora. Gornji Milanovac se nalazi se na 44°02´ severne geografske širine i 20°29´ istočne geografske, na 332 metara nadmorske visine. Reljef ovog kraja je brdsko-planinski, dok polja i kotline čine njegov manji deo. Planine i pobrđa preovlađuju, a visinski pojasevi kreću se od 200 do 1.132 m nadmorske visine. Rudnik, Maljen, Rajac, Suvobor, Vujan, Ješevac, Rožanj, Galič, Glavaja i visoravan Gojne Gore čine brdsko-planinsko područje Opštine, a planina Rudnik je najpoznatiji reljefni oblik u ovom kraju. U kotlinastim proširenjima Gornjeg Milanovca, Gornje Gruže, Takova, Pranjana i Dragolja smešteni su najravniji i najniži delovi Opštine.
Klima u Opštini je umereno kontinentalna ali je vrlo hladna. Najhladniji mesec je januar, a jul je najtopliji. Jesen je od proleća toplija u proseku za 1oC, srednja godišnja temperatura kreće se od 10,5°C do 7,7°C na vrhu Rudnika, dok se srednja godišnja visina padavina kreće od 788mm do 985mm. Najmanje padavina je u periodu oktobar-februar, a najviše u periodu april-jun. 80-120 dana traje sneg u nižim, a 160-200 dana u višim predelima. Za ovu teritoriju su karakteristični severni, istočni i jugoistočni vetrovi, čije se maksimalne brzine kreću od 13,8-20,7m/s, dok prosečna relativna vlažnost vazduha u gradu iznosi 78,5%.
U opštini Gornji Milanovac, prema zvaničnim podacima iz popisa poljoprivrede koji je Republički zavod za statistiku sproveo 2012. godine, 5.925 gazdinstava koristi poljoprivredno zemljište. U najvećem broju imaju oranice i bašte, odnosno najčešće gaje kukuruz za zrno (njih 3.242), a zatim pšenicu i krupnik – 2.403 gazdinstva. Prema broju slede poljoprivredna domaćinstva koja proizvode ovas – 1.773, krompir – 1.405 i lucerku (njih 1.227).
Najveći broj gazdinstava su porodična (99,75%), a ostalo su pravna lica.
Ukupno 679 gazdinstava specijalizovano je za ovce, njih 913 bavi se mešovitom stokom uglavnom za ispašu, a ne za proizvodnju mleka, međutim najviše je onih koji se bave različitim kombinacijama useva i stoke (1.110).
Poljoprivredom se u Gornjem Milanovcu bavi 14.374 ljudi, a muškarci prednjače kada je reč o ukupnom broju.
Kada je reč o nosiocima gazdinstava u Gornjem Milanovcu, muškarci su ponovo u prednosti i učestvuju sa 82,95%, dok je udeo žena mnogo manji (17,05%).
Kada je reč o članovima poljoprivrednih domaćinstava, tu su muškarci u manjini i ima ih 37,88%.
